Bạn có bao giờ nghe qua và thắc mắc phản ứng xà phòng hóa chất béo chưa? Bài viết dưới đây được Kovacova biên soạn sẽ giúp các bạn củng cố kiến thức về phản ứng xà phòng hóa và biết cách xác định các chỉ số chất béo: chỉ số axit, chỉ số xà phòng hóa, chỉ số este…
Các kiến thức liên quan về phản ứng xà phòng hóa chất béo
Phản ứng xà phòng hóa
Phản ứng xà phòng hóa là quá trình thủy phân este trong môi trường kiềm, tạo thành ancol và muối cacboxylat.
Cho một lượng chất béo rắn (ví dụ: tristearin) vào bát sứ đựng dung dịch natri hiđrôxit, đun sôi nhẹ hỗn hợp trong khoãng 30 phút đồng thời khuấy đều. Để nguội hỗn hợp thì chất lỏng đồng nhất. Rót thêm 10-15ml dung dịch natri clorua bão hòa vào hỗn hợp, khuấy nhẹ sau đó giữ yên hỗn hợp, thấy có lớp chất rắn màu trắng nhẹ nổi lên trên, đó là muối natri của axit béo.
(CH3[CH2]16COO)3 C3H5 + 3 NaOH —-> 3 CH3[CH2]16COONa + C3H5(OH)3
Muối natristearin được dùng làm xà phòng nên phản ứng trên được gọi là phản ứng xà phòng hóa.
Phản ứng xà phòng hóa chất béo
Khái niệm về phản ứng xà phòng hóa chất béo
Phản ứng xà phòng hóa chất béo được định nghĩa là loại phản ứng của chất béo với dung dịch kiềm NaOH/KOH, tạo ra gryxerol và hỗn hợp muối Na hoặc K. Hỗn hợp các muối đó được gọi là xà phòng. Phản ứng xà phòng hóa chất béo là loại phản ứng không thuận nghịch.
Các chỉ số chất béo cần lưu ý
- Chỉ số axit
Được định nghĩa là số miligam(mg) KOH cần để trung hòa axit béo tự do có trong 1g chất béo.
- Chỉ số xà phòng hóa
Được định nghĩa là số miligam(mg) KOH cần để xà phòng hóa glixerit và trung hòa axit béo tự do trong 1g chất béo.
- Chỉ số este
Được định nghĩa là số miligam(mg) KOH cần để xà phòng hóa glixerit của 1 g chất béo, là hiệu số giữa chỉ số xà phòng hóa và chỉ số axit.
- Chỉ số I2
Chỉ số I2: là số miligam(mg) I2 có thể cộng với 100g chất béo không no
Phản ứng xà phòng hóa este
Khái niệm phản ứng xà phòng hóa este là:
- Phản ứng thủy phân este trong môi trường kiềm (còn gọi là phản ứng xà phòng hóa) là phản ứng một chiều.
- Phương trình phản ứng xà phòng hóa este là:
PTHH: Ry(COO)xyR′x+xyNaOH→yR(COONa)x+xR′(OH)y
- Với este đơn chức thì:
PTHH: RCOOR′+NaOH→RCOONa+R′OH
Đặc điểm của phản ứng xà phòng hoá este
Khối lượng chất rắn sau phản ứng = Khối lượng muối + Khối lượng kiềm dư
- Với este đơn chức:
Số mol của este phản ứng = số mol NaOH phản ứng = số mol muối = số mol ancol
Các trường hợp đặc biệt nên lưu ý
- Este của ancol không được bền khi xà phòng hóa sẽ thu được muối. Khi đó, ancol không bền chuyển vị thành andehit hoặc xeton:
PTHH: RCOOCH=CH2+NaOH→RCOONa+CH3CHO
- Este đơn chức của phenol tham gia tạo phản ứng với xà phòng hóa với tỉ lệ mol là 1:2 tạo ra hai muối và một nước:
PTHH: RCOOC6H5+2NaOH→RCOONa+C6H5ONa+H2O
- Este vòng khi xảy ra xà phòng hóa chỉ tạo ra một sản phẩm duy nhất nên:
Khối lượng sản phẩm = Khối lượng este + Khối lượng kiềm phản ứng.
- Nếu este đơn chức mạch hở tạo phản ứng NaOH thu được muối có khối lượng lớn hơn khối lượng este thì este đó sẽ có dạng RCOOCH3.
Như vậy, Kovacova đã chia sẻ cho bạn tất tần tật các kiến thức về phản ứng xà phòng hóa chất béo. Hy vọng với những chia sẻ trong bài viết này sẽ giúp bạn có thêm kiến thức mà bạn cần! Chúc bạn học tập tốt!